Çfarë mësuam nga katastrofa e Çernobilit? Ndërsa kërkesa për energji rritet në botë, teknologjia dhe shkenca punojnë për ndërtimin e impianteve bërthamore më pak të rrezikshme, më të qëndrueshme dhe që prodhojnë më pak mbeturina. E jo vetëm kaq: në kërkim të alternativave të fisionit po studiohet për të riprodhuar shkrirjen bërthamore, procesi që zhvillohet në Diell
Sipas të dhënave nga Agjensia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike, ekzistojnë 450 reaktorë bërthamorë aktivë në botë; ato furnizojnë 2.563 teravat energji elektrike në orë (1 terawatt = njëmijë miliardë watts). Impiantet janë të përqendruara në 29 vende (183 në Evropë). Këtyre reaktorëve do t’iu shtohen edhe 55 të tjerë që janë në ndërtim, veçanërisht në Azi. Centralet bërthamore të gjeneratës së parë janë çmontuar, ato që tani janë aktive në botë janë gjenerata e dytë dhe shumë shpejt do të zëvendësohen sepse janë vjetëruar, ndërsa një pjesë e mirë e atyre që janë në ndërtim i përkasin gjeneratës së tretë.
Shtohen kërkesat për energji
Konsumi i përgjithshëm i energjisë elektrike në botë pritet të rritet me 45 përqind deri në vitin 2040, sipas një raporti të përgatitur nga studiuesit në Massachusetts Institute of Technology (MIT) në Boston (SHBA). Si pasojë do të kishte gjithnjë e më shumë rrjedhje të dioksidit të karbonit (CO2) në atmosferë nëse nuk do të ishin gjetur burime alternative me fosilet (vaj, qymyr, metan). Energjia bërthamore, thonë shkencëtarët e MIT, është thelbësore për të garantuar planetin e të ardhmes pa rrjedhje të CO2 sa më të ulëta të jetë e mundur. Megjithatë, edhe se rezervat e uraniumit janë të destinuara të mbarojnë një ditë në Tokë. Por problemi kryesor për momentin, është prodhimi i mbetjeve radioaktive të lidhura me teknologjinë e bazuar në fizionin bërthamor.
Përtej pasojave dramatike të aksidenteve bërthamore, të cilat përgatitja e punonjësve dhe siguria e impianteve duhet të jenë në gjendje t’i parandalojnë gjithnjë e më shumë, duhet konsideruar edhe fakti se jeta mesatare e një termocentrali të gjeneratës së dytë është 25-30 vjet (60 për ato të gjeneratës së tretë), kohë pas së cilës impianti duhet të çmontohet, toka të bonifikohet dhe skoriet të depozitohen siç duhet.
Ndryshime të nevojshme
“Duhen bërë ndryshime të mëdha për të rritur sigurinë dhe për të zvogëluar kostot bërthamore,” komentojnë shkencëtarët e MIT. Studimi përfshin gjithashtu edhe gjeneratën e katërt të reaktorëve: do të prodhojnë më pak skorje që do të kenë kohë më të shkurtër të kalbjes (d.m.th. asgjësim natyror i radioaktivitetit).
Por në të ardhmen e bërthamores nuk është vetëm fizioni: po shkohet drejt një teknologjie të re për shkrirjen bërthamore (i njëjti proces që zhvillohet në Diell), që nuk prodhon skorje dhe nuk përdor uraniumin si lëndë djegëse por deuterium (0, 01 përqind e hidrogjenit të pranishëm kudo në natyrë), shumë më i lehtë për t’u gjendur.
Është rasti i projektit ndërkombëtar ITER dhe, i projektit DTT (Testi Divertor Tokamak në Itali). Sidoqoftë, sipas ekspertëve, do të duhen akoma disa dekada përpara se t’i shohin në punë këto impiante, të cilat prodhojnë temperaturë jashtëzakonisht të lartë (miliona gradë) ende shumë të vështira për t’u menaxhuar me teknologjitë që janë aktualisht në përdorim.
SI FUNKSIONON NJE CENTRAT BËRTHAMOR
➊ Circuit parësor, i mbyllur dhe radioaktiv, ndodhet në reaktor dhe përbëhet nga një mbajtës me presion që përmban bërthamën, ku mbahet karburanti, dhe shufrat e uraniumit në të cilat zhvillohet reaksioni i fizionit bërthamor. Bombardojnë me neutrone (grimcat e bërthamës atomike pa ngarkesë) bërthamat e atomeve të uraniumit, këto shpërthejnë (fizioni) duke lëshuar energji në formën e një sasie të madhe nxehtësie dhe neutroneve të tjera. Në bërthamë përfshihen edhe shufrat e kontrollit (zakonisht në grafit ose në bor) që thithin neutronet dhe bëjnë të mundur që reagimet bërthamore të rregullohen në reaktor: kur shufrat janë plotësisht brenda në bërthamë, sistemi është i fikur; kur ato ekstraktohen ngadalë, fillojnë të ndodhin reagimet dhe fuqia rritet. Nxehtësia intensive e prodhuar nga reaksionet bërthamore hiqet nga uji që e largon atë nga bërthama e nxehtë e shtyrë nga një pompë recirkulimi.
➋ Qarku sekondar, i hapur dhe jo radioaktiv, formohet nga pjesa e sipërme e një gjeneratori me avull, në të cilin qarkullon uji. Uji i qarkut kryesor transferon nxehtësinë në atë të qarkut sekondar pa ndonjë kontakt të drejtpërdrejtë (pa ndotje radioaktive).
➌ Transferimi i nxehtësisë nga qarku primar në sekondar gjeneron një avull që kalon në turbinë e cila, e shoqëruar me një gjenerator elektrik, prodhon energjinë elektrike që depërton në rrjet.
➍ Nga turbina avulli kalon në një kondensator që e shndërron atë në ujë, duke e rivendosur në cikël (së bashku me atë që vjen nga jashtë, për shembull një liqen ose lum) me anë të një pompe. “Shkarkimi” i impiantit është një kullë ftohëse nga e cila del avulli i ujit jo radioaktiv.