Kronologjia e ngjarjeve që kanë çuar në krizë Ukrainën dhe në praglufte Rusinë dhe Perëndimin
Shkurti 2022 do të mbahet mend si muaji në të cilin u përballëm me mundësinë konkrete të një Lufte të Tretë Botërore. Nga një krizë e rëndë politike në Ukrainë, situata ka rrëshqitur në prag të një lufte midis superfuqive, një konflikt që vë NATO-n dhe SHBA-të e Biden-it kundër Rusisë së Putinit dhe që mund të ketë pasoja katastrofike edhe në ekonominë ndërkombëtare dhe në vendet e Bashkimit Evropian.
Kriza i ka rrënjët e largëta: po flasim për vitin 1991, vitin e shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik dhe të pavarësisë së Ukrainës. Ashtu si për ish-republikat e tjera sovjetike, tranzicioni nuk ishte i lehtë dhe kanë mbetur të hapura edhe sot e kësaj dite plagë e çështjet politike dhe identitare, por edhe të lidhura me marrëdhëniet ekonomike me Rusinë. Pokërisht kjo ka çuar në përballjen që po përjetojmë sot.
Le t’i rishikojmë edhe një herë hapat për të kuptuar më mirë situatën sot në Ukrainë dhe Rusi.
- 24 gusht 1991: Pavarësia e Ukrainës
- 28 nëntor 2000: skandali i kasetave
- 21 nëntor 2004: Revolucioni Portokalli
- 1° janar 2006: kriza e gazit midis Rusisë dhe Ukrainës
- 21 nëntor 2013: lindja e lëvizjes Euromaidan
- 18-23 shkurt 2014: Revolucioni ukrainas
- 20 shkurt 2014: Aneksimi i Krimesë në Rusi
- 6 Prill 2014: fillimi i luftës në Donbass
- 24 gusht 1991: Pavarësia e Ukrainës
24 gushti 1991 është dita e pavarësisë së Ukrainës, e cila festohet edhe sot me një paradë ushtarake në Kiev. Konteksti është ai i shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik dhe kjo shpallje e pavarësisë pason puçin e gushtit, një grusht shteti i dështuar që ndodhi midis 19 dhe 21 gushtit për të rrëzuar Presidentin Mikhail Gorbachev.
Më 1 dhjetor, një referendum popullor konfirmoi pavarësinë me më shumë se 90% të votave dhe Leonid Kravçuk u votua si presidenti i parë. Më 8 dhjetor, Ukraina hyn në Komonuelthin e Shteteve të Pavarura (CIS) si një anëtar themelues së bashku me Rusinë dhe Bjellorusinë. Në të njëjtin muaj ajo fiton njohje ndërkombëtare nga disa vende. Shtetet e Bashkuara njohën zyrtarisht pavarësinë e Ukrainës më 25 gusht 1991, Rusia më 26 gusht.
28 nëntor 2000: skandali i kasetave
Presidenti i dytë i Ukrainës është Leonid Kuchma, në detyrë nga viti 1994 deri në vitin 2005. Kjo periudhë mbahet mend për disa episode korrupsioni dhe kufizime të rënda në lirinë e shtypit që kulmojnë në atë që kujtohet si skandali i kasetave. Gjithçka fillon me publikimin e një regjistrimi të Kuçmës, i cili dyshohet se ka të bëjë me rrëmbimin e gazetarit Georgiy Gongadze, i cili më vonë u gjet i vdekur.
Më pas dolën edhe regjistrime të tjera që kishin të bënin me situata të diskutueshme si ajo e përfshirjes në mbështetjen ushtarake të Sadam Huseinit për Irakun. Pasoja është largimi i Ukrainës së nga Shtetet e Bashkuara, ndër shtetet akuzuese, dhe forcimi i marrëdhënieve me Rusinë e presidentit të ri Putin, i cili përqafon tezat mbrojtëse. Tensioni me amerikanët u lehtësua më pas me dërgimin e kontigjenteve ushtarake gjatë pushtimit të Irakut më 2003.
21 nëntor 2004: Revolucioni Portokalli
2004 është viti i zgjedhjeve presidenciale për të zëvendësuar presidentin Kuchma në largim, në qendër të vëmendjes për skandale të ndryshme. Përplasja, në balotazh më 21 nëntorit 2004, është midis kryeministrit Viktor Janukoviç, i mbështetur nga Putin, dhe liderit të opozitës Viktor Jushçenko, i mbështetur nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara. Rezultati është në favor të Janukoviç, i fortë veçanërisht me mbështetjen e rajoneve të Donetskut dhe atyre lindore të Donbass dhe Krimesë, por ka dyshime të forta për mashtrim, këto edhe nën dritën e sondazheve të exit poll që e jepnin si të sigurt fitues Juščenkon.
Në këtë kontekst, demonstruesit në Kiev zbresin në shesh në mënyrë paqësore, duke valëvitur pankarta dhe shalle portokalli: është fillimi i Revolucionit Portokalli, i pari në Ukrainë. Dëshira është të bëjnë një ndryshim pas vitesh e vitesh korrupsioni dhe represioni të shtypit, por në të njëjtën kohë të hapen ndaj NATO-s dhe Bashkimit Evropian që po trokasin në dyert e vendit. Partitë bien dakord të përsërisin votimin dhe Juščenko fiton me 52% të votave kundër 44% të kundërshtarit, duke u bërë kështu presidenti i ri.
1° janar 2006: kriza e gazit midis Rusisë dhe Ukrainës
Pas zgjedhjes së Jushçenkos dhe afrimit të Ukrainës me Evropën, marrëdhëniet me Rusinë ftohen. Meqenëse vendi ka marrë nga Bashkimi Evropian statusin e ekonomisë së tregut, Rusia më 1° janar 2006 revokon koncesionin e gazit me çmim të subvencionuar dhe, nëpërmjet kompanisë Gazprom, aplikon tarifa të tjera, ato të zakonshme, të konsideruara të papranueshme nga Kievi. Ukraina i bën apel marrëveshjes së Budapestit të nënshkruar më 1994, por të cilat megjithatë kanë të bëjnë me kërcënimet ndaj sovranitetit dhe integritetit territorial dhe nuk ishin komerciale.
Problemi merr edhe karakter ndërkombëtar sepse gazi që kalon nga Rusia në Ukrainë përbën 25% të importeve të vendeve të Bashkimit Evropian. Më 1° janar, Austria, Franca, Gjermania dhe Italia, së bashku me vendet e tjera të BE-së, i kërkojnë zyrtarisht Ukrainës që të mos pengojë kalimin e gazit. Fillon një lojë e gjatë shahu në tavolinë me Rusinë, që kalon edhe nëpër akuzat e Gazprom kundër Ukrainës për tërheqjen e abuzive të 100 milionë metra kub gaz të destinuar për tregun europian.
Arrihet në një marrëveshje që parashikon blerjen e gazit nga Rusia dhe të destinuar për tregun evropian me një çmim fiks për 5 vitet në vijim, por edhe mundësinë e blerjes me çmime të arësyeshëm nga Kazakistani dhe Turkmenistani përmes një kompanie zvicerane me aksione ruse dhe ukrainase.
21 nëntor 2013: lindja e lëvizjes Euromaidan
Në vitin 2010 Janukoviç bëhet president. Të nesërmen e pezullimit të një marrëveshjeje të tregtisë së lirë me Bashkimin Evropian, natën midis 21 dhe 22 nëntor 2013 marrin udhë një seri demonstratash të dhunshme që do të finalizohen me revolucionin e vitit të ardhshëm. Lind lëvizja Euromaidan, në favor të hyrjes së Ukrainës në Bashkimin Evropian. Frymëzohet nga Revolucioni Portokalli, por, ndryshe nga ai, merr një karakter të dhunshëm dhe mbështetet nga grupe nacionaliste, të ekstremit të djathtë dhe paramilitare që bëhen protagonistë të veprimeve të përgjakshme si masakra e Odesës e 2 majit 2014.
18-23 shkurt 2014: Revolucioni ukrainas
Euromaidan vazhdon protestat, ndërsa Bashkimi Evropian bën thirrje për lirimin e Julija Tymošenko, protagonistes së Revolucionit Portokalli që tani është në burg me akuzën e përvetësimit të fondeve publike. Trazirat kulmuan me përleshjet në Kiev, në Sheshin e Pavarësisë, dhe sulmin ndaj pallatit presidencial dhe zyrave qeveritare. Demonstratat u përhapën edhe në zona të tjera të Ukrainës, veçanërisht në perëndim ku zona e Leopoli u vetshpall e pavarur nga qeveria.
Protestat e Euromaidan në Kiev
Euromaidan arrin të marrë kontrollin dhe emëron Oleksandr Turčynov si president të ri, i votuar në Parlament nga të pranishmit dhe i mbështetur nga e gjithë opozita. Ndër prioritetet e qeverisë së re janë hyrja në Bashkimin Evropian dhe anëtarësimi në NATO. Janukoviç rrëzohet, arratiset nga vendi dhe më vonë do të dënohet për tradhti të lartë nga Gjykata e Kievit.
20 shkurt 2014: Aneksimi i Krimesë nga Rusi
Teksa në Kiev po zhvillohen demonstratat Euromaidan, më 20 shkurt 2014, Rusia fillon pushtimin e Krimesë, duke dërguar trupat në Sevastopol. Bëhet fjalë për ushtarë rusë që luftojnë pa banderola zyrtare, të ashtuquajturit “njerëzit e gjelbër”, të cilët veprojnë në mbështetje të separatistëve vendas pro-rusë. Përplasjet kundër forcave ukrainase vazhdojnë dhe në pak ditë rusët arrijnë të pushtojnë pozicionet strategjike të gadishullit.
Më 11 mars, Krimea dhe Sevastopoli deklarohen të pavarura dhe parlamenti emëron Sergej Aksenov si kryeministër. Më 15 maj votohet referendumi për aneksimin e Krimesë në Rusi, në bazë të parimit të vetëvendosjes së popujve dhe përballë një popullsie në shumicë dërrmuese me origjinë ruse. Mbi 95% votojnë pro. Qeveria e Ukrainës, OECD, Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Evropian e konsiderojnë referendumin si të paligjshëm dhe paraqesin një rezolutë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, por kjo refuzohet nga e drejta e vetos e Rusisë.
6 Prill 2014: fillimi i luftës në Donbass
Një muaj pas shpalljes së pavarësisë së Krimesë, më 6 prill 2014 fillon lufta në Donbass, rajon lindor i Ukrainës shumë i pasur me depozita qymyrguri dhe me një popullsie në shumicë dërrmuese ruse. Separatistët, të mbështetur nga forcat e armatosura ruse, pushtojnë disa ndërtesa qeveritare dhe arrijnë të zotërojnë qytete të rëndësishme, megjithë kundërshtimin e ushtrisë ukrainase dhe aleatëve Euromaidan që ndonjëherë çon edhe në përleshje të përgjakshme si masakra e Odesës.
Më 11 maj u mbajt një referendum, që nuk u njoh nga Kievi dhe më 6 prill, Republika Popullore e Donetskut dhe Republika Popullore e Luganskut shpallën pavarësinë e tyre. Konflikti vazhdon edhe sot e kësaj dite, me tensione në rritje midis Rusisë, Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Evropian. Më 21 shkurt 2022, Putini njeh zyrtarisht pavarësinë e dy republikave të Donbasit.
Përgatiti për gazetatjeter.com, Dardan MITROVICA