Nga Andrey KORTUNOV
Rusia nuk ka dalje dhe qasje të drejtpërdrejtë në Detin Mesdhe. Interesat e saj më të rëndësishme strategjike dhe ekonomike projektohen në pjesë dhe rajone të tjera të botës, sikurse janë Atlantiku Verior apo Azia Lindore. Megjithatë, për një kohë të gjatë Rusia është përpjekur ta evidentojë praninë e saj në Mesdhe.
Ky interes gjeostrategjik i saj shpërfaqet qysh në shekullin XVIII dhe buron prej një sërë arsyesh gjeopolitike, ekonomike, strategjike, fetare dhe kulturore.
Sot Moska është e pranishme në Mesdheun Lindor shumë më tepër sesa Bashkimi Sovjetik i dikurshëm në kulmin e ekspansionit të tij global. Për më tepër, Vladimir Putin mund ta prezantojë praninë e Kremlinit në Mesdheun Lindor si një nga arritjet personale më spektakolare dhe të padiskutueshme të politikës së Jashtme ruse.
Duket qartë se Rusia ka një qasje strategjike të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse ndaj rajonit të Mesdheut Lindor, madje në këndvështrimin gjeostrategjik, krijimi dhe mbështetja e një qasjeje të tillë do të ishte një detyrë sfiduese e saj për një sërë arsyesh. Së pari, Mesdheu Lindor është thjesht shumë i madh dhe shumë i larmishëm për të patur një model të vetëm e të “një madhësie që i konvenon të gjithëve” për përballimin e krizave dhe konflikteve të shumta që po zhvillohen këtu. Së dyti, kapacitetet e Rusisë në rajon (veçanërisht në rrafshin ekonomik dhe në mjetet e Fuqisë së Butë), janë mjaft të kufizuara dhe nuk e lejojnë Moskën të ndjekë një strategji afatgjatë e të udhëhequr nga një vizion gjithëpërfshirës dhe poaq bindës për të ardhmen e rajonit.
Ndryshe nga ish BS, Rusia nuk disponon asnjë model social dhe ekonomik që mund t’ua ofrojë kombeve të rajonit për ta ndjekur dhe imituar. Së treti, qasjet e Rusisë ndaj vendeve specifike në Mesdheun Lindor pasqyrojnë një ndërveprim kompleks të interesave të ndryshme politike, ekonomike, ushtarake, gjeostrategjike, etj., në raport me Moskën. Madje mund të pohohet me plot gojën se ekuilibri i saktë i këtyre interesave mund të luhatet nga një vend në tjetrin dhe nga një fazë e angazhimit rus në tjetrën. Kësisoj, duke nënkuptuar dhe përllogaritur të gjithë këta faktorë, mund të konkludohet se në vend që të përpiqemi të artikulojmë një “Doktrinë të Putinit” gjithëpërfshirëse për rajonin, do të ishte më e natyrshme që politika ruse të shihej si një përpjekje për të balancuar një sërë interesash dhe qëllimesh të ndryshme, krahas vlerësimit prej saj të prioriteteve dhe mënyrave e kostove të angazhimit në Mesdheun Lindor. Mirëpo në disa raste, ky bilanc rezulton mjaft i suksesshëm; kurse në raste të tjera çon në komplikime të paparashikuara dhe në rritje të rreziqeve politike.
Qasja e Kremlinit ndaj Mesdheut Lindor ka qenë gjithmonë e varur në njëfarë mase nga marrëdhëniet e Rusisë me Perëndimin; Çdo ngritje ose ulje e rëndësishme në këto marrëdhënie ka prodhuar implikime të drejtpërdrejta dhe të dukshme për angazhimin dhe pozicionimet ruse në Mesdheun Lindor. Për shembull, nuk do të ishte ekzagjerim pohimi se “angazhimi fillestar ushtarak rus në Siri në vjeshtën e vitit 2015 kishte një dimension të rëndësishëm pedagogjik” – pas dështimit spektakolar të Perëndimit në Libinë e Gadafit dhe pas performancës së zbehtë të SHBA-ve në Irakun e Sadamit.
Ndaj dhe Putini qartazi synon t’i mësojë Perëndimit sesi t’i “rregullojë” problemet veçanërisht pas krizës akute në Ukrainë dhe rreth saj, për çka mendoj se për Kremlinin do të ishte shumë e rëndësishme që të demonstronte se, në Mesdheun Lindor, Rusia nuk mund të bëhej pjesë e problemit, por pjesë e zgjidhjes.
Prania politike dhe veçanërisht ajo ushtarake ruse në rajonin e Mesdheut Lindor shumë shpejt u bë një tjetër faktor ndërlikues në marrëdhëniet e vështira midis Moskës dhe kryeqyteteve perëndimore. Prandaj, balanca e prioriteteve të Kremlinit u zhvendos gradualisht: nga përpjekja për të krijuar një marrëveshje me lojtarët globalë, në angazhimin e aktorëve rajonalë – sikurse Damasku, Ankaraja, Teherani, Riadi, Kajro, etj..
Ky ndryshim i prioriteteve të Rusisë ndodhi paralelisht me një rënie graduale të interesit të SHBA-ve në rajon dhe me përpjekjet e pasuksesshme të BE-së për të krijuar një qasje të konsoliduar evropiane ndaj Mesdheut Lindor. Mesa duket, sot Moska nuk është gati të rrezikojë partneritetet e saj të shumta rajonale për hir të marrëdhënieve më të mira me SHBA-të ose me Bashkimin Evropian.
Deri më tash një qasje e tillë doli të ishte përgjithësisht produktive, por mund të humbasë efikasitetin e saj nëse Perëndimi fokusohet më shumë në rajon dhe investon më shumë burime dhe kapital politik në gërryerjen e partneriteteve ruse (p.sh. duke nxitur Turqinë të bëhet një anëtare më e disiplinuar e Aleancës së NATO-s).
Mbështetja e “legjitimitetit” dhe e “stabilitetit”
Kremlini pretendon se tradicionalisht ka patur një qasje të vazhdueshme legjitimiste ndaj zhvillimeve politike në botë, në përgjithësi, dhe sidomos në rajonin e Mesdheut Lindor në veçanti, teksa “ka kundërshtuar çdo përpjekje për ndryshim regjimi, edhe nëse Rusia ka patur rezerva të shumta për regjimin në fjalë”.
Rusia nuk e mirëpriti Pranverën Arabe në vitin 2011, dhe denoncoi përmbysjen e dhunshme të Gadafit në Libi dhe Mubarakut në Egjipt. Moska më vonë mbështeti Asadin në Siri, duke argumentuar se ai përfaqësonte të vetmen fuqi legjitime në vend. Madje të njejtën gjë bëri edhe kur mbështeti presidentin turk Erdogan gjatë tentativës për grusht shteti më 15 korrik 2016.
Megjithatë, pretendimi rus për respektimin e “parimit të legjitimitetit” ka shpërfaqur edhe kufizimet e saj. Për shembull, në Libi, Kremlini mbështeti Khalifa Haftar-in, megjithëse legjitimiteti i tij ishte qartësisht inferior ndaj legjitimitetit të Qeverisë së Pajtimit Kombëtar të udhëhequr nga Fayez al-Sarraj, të njohur këta si legjitimë edhe nga Organizata e Kombeve të Bashkuara.
Moska madje nuk shprehu kurrfarë shqetësimi për zëvendësimin e qeverisë legjitime në Kabul nga talebanët.
Duket se Kremlini e zbaton qasjen e tij legjitimiste vetëm ndaj liderëve politikë që dëshmojnë se janë të aftë për të mbajtur jo vetëm një kontroll de jure, por edhe de fakto mbi territoret e vendeve të tyre. Me fjalë të tjera, Rusia përkrah jo aq shumë legjitimitetin në vetvete, por “rendin dhe stabilitetin”, të cilat perceptohen si vlerat më të rëndësishme dhe burimet e domosdoshme të legjitimitetit të secilit regjim në veçanti.
Mbështetja e sekularizmit kundër islamizmit
Në shumicën e rasteve, në Mesdheun Lindor dhe në pjesë të tjera të botës, Rusia preferon më shumë regjimet laike sesa islamistët, edhe në rastet kur islamistët vijnë në pushtet përmes zgjedhjeve të hapura dhe demokratike. Kjo preferencë mund të jetë e rrënjosur në përvojën e vetë Kremlinit me islamistët në Kaukazin e Veriut dhe në rajone të tjera kryesisht myslimane të Federatës Ruse. Nga sa më sipër duket qartë se në Kremlin ekziston një frikë instinktive e shkaktuar nga islamizmi i moderuar, për të mos përmendur paskëtaj mishërimet e tij më fundamentaliste dhe radikale.
Moska hezitoi të hiqte Vëllazërinë Myslimane Egjiptiane nga lista e organizatave terroriste edhe pasi kjo lëvizje kishte ardhur në pushtet në Kajro dhe kandidati i saj Mohamed Morsi ishte bërë president i Egjiptit. Hezitim i njëjtë ky me atë që Moska shpërfaq formalisht ndaj talebanëve të porsaardhur në fuqi në Afganistan.
Në Libi, Rusia mbështeti Khalifa Haftar-in sapo ai u pozicionua si një kundërshtar i islamizmit edhepse kishte njësi “Salafi” në ushtrinë e tij. Por çuditërisht Kremlini mban linja të hapura komunikimi me Hamasin në Palestinë, ose Hezbollahun në Liban, megjithëse të dyja këto organizata janë fundamentaliste islamike.
Përpjekja e Rusisë për Prezencë vs Kontroll
Në strategjinë e përpjekjeve të Bashkësisë Ndërkombëtare për zgjidhjen e problemeve dhe krizave në rajonin e Mesdheut Lindor, Kremlini më së shumti kërkon thjesht një vend në tryezën e bisedimeve, por nuk ka ambicie të drejtojë dhe imponojë… Kësisoj po sillet Kremlini edhe në rastin e Procesit të Paqes në Lindjen e Mesme, ku mbetet veçse një nga fuqitë e formatit të Kuartetit dhe po kështu po sillet edhe në Libi, edhe në Afganistan. “Pjesëmarrja dhe jo kontrolli”, i jep Rusisë një shans për t’u prononcuar publikisht për shumë çështje rajonale, pa marrë kurrfarë përgjegjësie të plotë për gjithçka që ndodh në këtë apo atë cep të rajonit.
Por Siria shquhet si një “përjashtim i jashtëzakonshëm nga rregulli…”, megjithëse Moskës këtu i duhet të koordinojë aktivitetet e saj ushtarake me Teheranin dhe Ankaranë, në kuadër të Procesit shumëpalësh të Astanës. Por faktet dëshmojnë se në Siri Kremlini po kërkon kontroll dhe jo thjesht “prani”. Dhe kjo sipas shumë ekspertëve rusë po ndodh ngaqë “Rusia, në aspektin praktik po manipulohet nga Bashar Asadi, dhe jo anasjelltas”?!.
Favorizimi i Gjeoekonomisë kundër Gjeopolitikës
Megjithëse Kremlini e propagandon Rusinë si një “ofrues sigurie globale”, në fakt ajo do të dëshironte që në Mesdheun Lindor ta shihte pozicionin e saj si “ekonomikisht fitimprurës”. Lidhjet e forta ekonomike me Turqinë, shpjegojnë në fakt qëndrueshmëri e jashtëzakonshme të marrëdhënieve politike ruso-turke, pavarësisht nga shumë çështje të rëndësishme për të cilat Moska vazhdimisht nuk pajtohet kurrsesi me Ankaranë.
Midis kombeve arabe të Mesdheut, Rusia fokusohet kryesisht në vendet relativisht të pasura, sikurse Iraku, Egjipti dhe Algjeria, që mund të bëhen konsumatorë të vlefshëm të pajisjeve ushtarake ruse dhe të eksporteve bujqësore, ose mund të ofrojnë mundësi fitimprurëse për kompanitë ruse të energjisë dhe infrastrukturës.
Kanë të drejtë ekspertët që argumentojnë se “angazhimi rus në Libi kishte konsiderata gjeoekonomike”, sa kohë që Libia ishte, është dhe do të mbetet edhe për shumë kohë si një vend i pasur dhe i aftë financiarisht që të paguajë me para të thata për importet dhe projektet e saj të zhvillimit.
BE dhe Rusia bashkërisht në Siri
Megjithëse Moska përpiqet shumë që nga Siria të marrë mbrapsht fitimet ekonomike prej investimeve të saj politike dhe ushtarake, duket se ky synim nuk është i lehtë për t’u arritur – veçanërisht tani kur Damasku është i ekspozuar ndaj sanksioneve të shumta ekonomike të SHBA-ve dhe BE-së.
Ekspertët i vlerësojnë shpenzimet e përgjithshme vjetore ruse në Siri në nivelin 1-2 miliardë dollarëve, megjithatë po sipas tyre, do të ishte e vështirë të imagjinohej që përfshirja e Rusisë në Siri të shndërrohej së shpejti në një projekt ekonomikisht fitimprurës!
Duke patur parasysh problemet e brendshme social-ekonomike, duket logjike që në të ardhmen e afërt Rusia të vazhdojë t’i japë përparësi interesave ekonomike mbi ambiciet e saj gjeopolitike në Mesdheun Lindor. Kjo qasje raportesh ekonomike superiore ndaj atyre gjeopolitike, mund ta bëjë Moskën më të hapur dhe pranuese ndaj partneriteteve të mundshme me lojtarë të jashtëm, të gatshëm për të përballuar angazhimin politik dhe ushtarak të Rusisë me burime ekonomike dhe financiare që Kremlini aktualisht nuk i ka në dispozicion.
Angazhimi shtetëror rus mbi dhe kundër atij “privat”
Rusia është e njohur për qasjen e saj shumë etatiste ndaj marrëdhënieve ndërkombëtare. Kremlini mbështetet kryesisht në marrëveshjet shtet me shtet, si dhe në ndërveprimet intensive midis burokratëve që përfaqësojnë ministri dhe agjenci të tjera qeveritare. Aktorët joshtetërorë rusë–si në sektorin privat, ashtu edhe në atë të shoqërisë civile–zakonisht ndjekin marrëveshjet shtetërore dhe të qëndrojnë në linjë me politikat shtetërore. Kjo qasje mund të jetë veçanërisht efikase në trajtimin e regjimeve autoritare, që përpiqen të kontrollojnë plotësisht: si biznesin privat, ashtu edhe institucionet e shoqërisë civile.
Megjithatë, kohët e fundit Moska është përpjekur të diversifikojë grupin e instrumenteve të politikës së jashtme në rajonin e Mesdheut Lindor, duke lejuar grupet dhe organizatat private dhe gjysmë-private të luajnë një rol më të dukshëm dhe më autonom.
Rusia në Libi dhe Mesdhe
Një nga avantazhet që gëzon Rusia në Mesdheun Lindor është aftësia e saj për të mbajtur marrëdhënie konstruktive me palët e kundërta të konflikteve rajonale: me sunitët dhe shiitët; me iranianët dhe sauditët; me izraelitët dhe palestinezët; me turqit dhe kurdët; me Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Katarin, etj.. Duke u sjellë kësisoj, Moska e mban të diversifikuar portofolin e saj të investimeve politike dhe shpreson të përfitojë nga çdo rezultat i besueshëm i konflikteve në fjalë. Për më tepër, ky pozicion unik i lejon Moskës të pretendojë rolin e një “ndërmjetësi të ndershëm” në mjaft situata. Kjo e ndihmon Moskën të shmangë disa nga gabimet e kryera shpesh nga fuqitë e tjera që kanë vepruar dhe veprojnë në Mesdheun Lindor.
Megjithatë, pozicioni i një ndërmjetësi mund të jetë i vështirë për t’u mbajtur kur konflikti përshkallëzohet dhe palët ndërluftuese fillojnë aksione luftarake të ashpra dhe i kërkojnë Moskës të shtojë ndihmat dhe furnizimet ushtarake. Për shembull, partneriteti i ngushtë me Bashar Asadin në Siri i rrezikoi marrëdhëniet miqësore afatgjata të Rusisë me kurdët sirianë dhe tashmë partneriteti ruso-iranian në Siri është shndërruar në një faktor kryesor dhe tejet i ndërlikuar në marrëdhëniet ruso-izraelite.
Përpjekjet e vazhdueshme për të marrë një pozicion të baraslarguar midis palëve në konflikt, mund ta gërryejnë besimin e tyre tek Rusia.
Si përmbledhje mund të themi se arti i balancimit të objektivave të diplomacisë ruse, i mjeteve të politikës së jashtme dhe i ekuilibrave balancues midis partnerëve të shumtë rajonalë të Rusisë në Mesdheun Lindor, kërkon një qasje shumë të kalibruar dhe të saktë për çfarëdolloj angazhimi.
Deri më tani, Kremlini ka arritur t’i mbajë nën kontroll rreziqet shoqëruese. Megjithatë, në rrugën plot vështirësi shumëçka do të varet nga faktorë përtej kontrollit të Rusisë – më i rëndësishmi ndër të cilët është dinamika e agravuar e sigurisë rajonale, si dhe sukseset apo dështimet e përpjekjeve të shtetndërtimit në Mesdheun Lindor, si dhe niveli e mënyrat e angazhimit nga aktorët kryesorë jorajonalë, sikurse SHBA-të. BE dhe Kina
Përktheu Astrit Kola
P.S.
Të nderuar lexues! Kur vendosa të sjell këtë artikull për ju, nuk e bëra se jam dakord me diplomacinë dhe gjeostrategjinë e Rusisë zyrtare antishqiptare, por e bëra për t’u sjellë një manual brilant pune, vijësjelljeje dhe artikulimi apologjetik pseudo-shtetarëve dhe pseudo-diplomatëve tanë atdheshitës, sharlatanë, injorantë dhe asgjëbërës. Manual ky që i mëson sesi duhen mbrojtur interesat tona kombëtare dhe sesi duhet legjitimuar aksioni diplomatik i shtetit shqiptar, pa pyetur për reagimet dhe akuzat “për ndërhyrje në punët e brendshme” të fqinjëve që na kanë zaptuar trojet etnike dhe po na shkombëtarizojnë deri në zhbërje…
Kur rri si mut të shkelin me këmbë… Kur përpiqesh dhe lufton, ke shanse që me ndihmën e Zotit të triumfosh dhe të fitosh lirinë.