Alexander PIVOVARENKO
Ekzistojnë disa mite për përfshirjen e Rusisë në Libi, në veçanti, dhe në Mesdhe, në përgjithësi. Fatkeqësisht, “histori politike” të tilla janë të rrënjosura fort nëpërmjet traditave të Luftës së Ftohtë dhe atyre të periudhës post-sovjetike të “mjegullnajës gjeopolitike”.
Miti i parë i stamposur në të gjitha përpjekjet për të bërë analiza politike është se “Gadafi i Libisë ka qenë një aleat besnik i Kremlinit”! Ky keqkuptim i krijuar me apo pa kontributin vetjak të kolonel Gadafit, ka qenë shkaku i shumë dështimeve në përshkrimin e së shkuarës dhe të tashmes së lëvizjeve politiko-diplomatike dhe ushtarake të Rusisë në Libi dhe më gjerë.
Gadafi ishte një armik i përkushtuar i çdo gjëje komuniste, dhe ishte i gatshëm ta sakrifikonte çdo lidhje ruse për hir të përmirësimit të marrëdhënieve të tij të trazuara me amerikanët.
Duke vepruar kësisoj, ai ndiqte gjurmët e shumë politikanëve të Lindjes së Mesme, të cilët shantazhuan Perëndimin me kërcënimin e “kthimit sovjetik”.
Miti i dytë është se Moska historikisht është përpjekur ta shndërrojë Afrikën e Veriut dhe Mesdheun Lindor në “bastionin kryesor proletar”. Kjo narrativë daton në dekadat e hershme pas revolucionit të Tetorit 1917, kur imagjinata e disa amatorëve idealistë konceptoi “Revolucionin botëror”.
Fatmirësisht për BS, kjo ëndërr romantike vdiq shumë përpara Luftës së Dytë Botërore; dhe për fat të keq për Perëndimin, qëndrimi i tij lidhur me këtë ëndërr mbeti i pandryshuar dhe u sfumua nga koha.
Miti i tretë është se “Rusia nuk ka punë që të ndodhet diku jashtë kufijve të saj”!!?. Në fakt, ky është thjesht një qëndrim politik i përhapur nga Uashingtoni nëpërmjet aleatëve të tij në Evropë dhe përmes doktrinave të NATO-s, por nuk është aspak një mit. Argumenti antirus i perëndimorëve, zakonisht formulohet kështu, “Ne jemi këtu sepse jemi të mirë”, dhe “Ne jemi të mirë sepse themi këto që themi për rusët, të cilët nuk duhet të jenë këtu sepse janë të këqinj…” dhe se “ata janë të këqinj sepse ne themi kështu për ta”. Fjalët kyçe këtu janë “sepse ne themi kështu e ashtu…”.
Tani, këto janë mitet. Çfarë mund të thuhet për realitetin?
Mitet e shndërruara në realitet historik
Në fillim, Rusia hodhi një vështrim nga afër Mesdheut, gjatë kohës së Katerinës së Madhe. Në atë kohë, koncepti dhe interesi gjeopolitik i Rusisë ishte i qartë. Nëse duam, duhet: a) të sigurojmë kufirin jugor, dhe b) të bëjmë tregti me botën, pa kufizime – ndaj dhe na duhet të kemi akses në detet e ngrohta të hapura. Që të ndodhte kjo, Moska duhej të projektonte Fuqinë. Ato ishin ditët kur Projektimi i Fuqisë ishte çelësi i suksesit të tregtisë.
Cari rus Pavël Petroviç i Parë (që sundoi në periudhën 1796-1801), shkoi pak më tej teksa u përpoq të krijonte bazën detare të Rusisë në Maltë, por u ndal nga goditjet e përsëritura të Fuqive të Mëdha detare të Europës. Megjithatë, ideja e tij ishte mjaft e qartë: Mesdheu dhe Afrika e Veriut ishin padyshim tejet të denjë për vëmendjen e Rusisë perandorake.
Udhëheqësit sovjetikë (bolshevikë-komunistë) nuk ishin studentë të shkëlqyer të historisë, por gjithsesi shfaqën vëmendje të veçantë për këtë zonë nevralgjike, ujërat e së cilës lagin dhe kufizojnë brigjet e Europës, Afrikës së Veriut, Turqisë dhe Lindjes së Mesme.
Në pjesën më të madhe, i gjithë ligjërimi sovjetik rreth Lindjes së Mesme nuk mund dhe nuk duhej të ndahej nga trajektorja gjeopolitike dhe zona e Mesdheut Lindor. Natyrisht, Libia ishte e pozicionuar në mënyrë ideale për të justifikuar përpjekjet për të projektuar Fuqinë politike, ushtarake dhe ideologjike të BS dhe më vonë të Rusisë në Mesdheun Lindor.
Ideologjia gjithashtu duhet të merrte vëmendje të madhe, pasi ka qenë gjithmonë në ofertë, duke qenë ende aty edhepse nën maskimin e “vlerave tradicionale”.
***
Marrëdhëniet Moskë-Tripoli kanë qenë gjithmonë çdo gjë tjetër përveçse të qeta. Gadafi nënshkroi një paketë të konsiderueshme me Rusinë në fillim të viteve ‘70-të. Megjithatë, edhe kjo paketë mezi u jetësua teksa specialistët dhe këshilltarët rusë për muaj të tërë nuk u lejuan të shkonin në vendet e tyre të punës nëpër njësitë ushtarake pas mbërritjes së tyre në Libi. Në fillim kjo sjellje ishte një enigmë, por më pas u bë mëse e qartë se Gadafi e mbajti të hapur derën për Perëndimin nëpërmjet një truk-pengese në marrëdhëniet me Moskën, nëse situata me Perëndimin (nënkupton SHBA-të) do të ndryshonte për mirë.
Përmirësimi i marrëdhënieve të kolonelit me çallmë me Perëndimin ndodhi gjatë viteve 2004-2006, kohë kjo kur Bashkimi Sovjetik ishte zhdukur prej kohësh, dhe kur Gadafi bëri lëshime të forta dhe Uashingtoni filloi e u ul këmbëkryq në Tripoli. Menjëherë, politikat kontraktuale të Gadafit u zhvendosën në favor të alternativave perëndimore, sikurse ishte nënshkrimi i kontratave të jashtëzakonshme me Italinë, ndërkohë që Gadafi ishte mik personal i kryeministrit kontrovers Berluskoni.
***
Kur u zhvilluan disa takime mes Gadafit dhe liderëve të rinj rusë dhe u nënshkruan disa marrëveshje, kjo shërbeu si burim optimizmi në Kremlin dhe ndodhi bash në një kohë kur Rusia filloi të rivlerësonte pozicionin e saj në rajonin e Mesdheut Lindor.
Marrëveshjet e reja të nënshkruara midis Moskës dhe Tripolit u perceptuan në Rusi si një manifestim i raportit të sapogjetur me vendin më të pasur të Afrikës së Veriut. Ndoshta, kjo periudhë, më shumë se çdo herë tjetër, shkaktoi spekulime për “miqësinë e përjetshme” mes Gadafit dhe Rusisë.
Megjithatë, entuziazmi po zbehej pasi u bë gjithnjë e më e qartë se Gadafi ishte më i interesuar për ripranimin nga SHBA-të dhe ngaqë Libia kaloi: nga tmerret e politikës globale, në vendin e mirëpritur në dhomat diplomatike të Evropës dhe Amerikës.
Në këtë sfond, Rusia hyri në vitet 2014–2015, duke paralajmëruar praninë e zgjeruar të saj në Lindjen e Mesme dhe Mesdhe.
Përballja me botën e sotme
Mendimi se Rusia është bërë tepër agresive në politikën e saj të Jashtme qysh nga ajo kohë, ka nxitur shumë ndjenja armiqësore në Perëndim, të konkretizuara këto me sanksione gjymtuese bash nga “partnerët” e mëparshëm, që janë “të pakënaqur” nga mënyra e veprimit të Rusisë. Gjithçka filloi në Ukrainë dhe me Krimenë, sepse në vitin 2013 pas rrëzimit të Presidentit Janukoviç të Ukrainës pati një shqetësim të bazuar për fatin e Sevastopolit strategjik, ngaqë elita e re politike në Kiev u turr për t’ia dorëzuar këtë bazë detare NATO-s.
Kushdo me përvojë në politikën ndërkombëtare mund të nxirrte përfundimin se Sevastopoli ishte një vijë e kuqe e madhe për Rusinë. Bashkë me Sevastopolin, Rusia mund të humbiste aftësinë e saj për të operuar në Mesdhe dhe për të projektuar Fuqinë e saj në Lindjen e Mesme. Ky aspekt kaq krucial, çuditërisht mungon në diskursin perëndimor (dhe ndonjëherë edhe në diskursin lindor)!?
Situata në qendër të së cilës ishte vendosur Sevastopoli strategjik, u përkeqësua nga fushata intensive anti-ruse në ish-Republikat Sovjetike në kufirin perëndimor (Letoni, Estoni, Lituani).
Kriza e Jugosllavisë ngriti gjithashtu një çështje tjetër kryesore: kur “ata” bombardojnë, kjo duhet të jetë “lufta për demokraci”… Kur e bëjmë “ne”, ata e quajnë “shkelje, aneksim…”. Dhe çfarë do ta quani mohimin e të Drejtës së Rusisë për të ndikuar gjeopolitikisht, krahas lirisë së saj për prezencë në rajonet që Moska i konsideron zonat e saj të interesit, ndërkohë që përshëndesni dhe inkurajoni SHBA-të për të bërë të njëjtën gjë?!
Prandaj na mbetet trajektorja e vetme në Lindjen e Mesme dhe më gjerë, si dhe besimi i vërtetë se “kauza jonë është e drejtë dhe ne do ta përmbushim”.
***
Flitet shumë për narrativën e “unazës së armiqve” dhe atë të “mëmëdheut nën rrethim”, çka gjoja pasqyron politikat ndërkombëtare të Kremlinit dhe ndikon në diskursin e tij në Lindjen e Mesme. Ky është një keqkuptim i rrezikshëm i situatës. Kjo është një narrativë amerikane dhe jo një narrativë e Kremlinit. Si çdo politikë kundërproduktive, kjo e shtyn Moskën ta shfrytëzojë këtë presion dhe të ketë një përgjigje adekuate nga niveli bazë. Të gjitha përpjekjet për t’i përshkruar ndryshe këto qëndrime dhe reagime vetëmbrojtëse të Kremlinit, janë iluzione të rrezikshme që rezultojnë në gabime gjatë formulimit të strategjive ruse.
150 milionë qytetarët rusë që jetojnë në Rusi, ne duhet t’i llogarisim si një mbështetje e plotë e kursit politik të Kremlinit.
Sfidat e Sigurisë në Siri dhe në Gjirin Persik
Duke u bazuar tek ato që theksova më lart, mund t’i qasemi thelbit dhe objektivave të politikës së Jashtme të Rusisë ndaj Libisë dhe Mesdheut Lindor.
Aktualisht Rusia e ka humbur interesin e dikurshëm ndaj Libinë për arsye pragmatiste. Për diplomacinë ruse Libia u konsiderua një fiasko perëndimore dhe pikërisht për këtë arsye u la që me Libinë post-Gadaf të merrej Perëndimi, sidomos pas vitit 2015, kur Siria mori vëmendjen maksimale.
Mirëpo dosja siriane la shumë vend për spekulime, teksa shumë “specialistë” parashtruan se Rusia hyri në Siri për t’u transpozuar si Fuqi me rol të domosdoshëm dhe njëkohësisht si palë në procesin e ndërmjetësimit rajonal, ndër të tjera edhe për të përmirësuar imazhin ndërkombëtar të saj dhe për të lehtësuar pasojat e Çështjes së Krimesë.
Në fakt, elita politike ruse, e orientuar kryesisht nga reagimet e brendshme, pohoi se Moska nuk ishte aspak e frikësuar nga aktivizmi perëndimor, madje si dëshmi e këtij këndvështrimi duhet pranuar se Moska e përdori me sukses fushatën anti-ruse të Perëndimit për qëllimet e saj, duke akuzuar hapur ish-“partnerët” për “papërgjegjshmëri”.
Vendimi rus për t’u përfshirë në dosjen siriane u bazua në disa faktorë, por fatkeqësisht asnjëri prej tyre nuk u perceptua realisht nga Perëndimi. Ndër këta faktorë, i pari dhe më i rëndësishmi ishte Terrorizmi.
Për Rusinë, Siria ishte shumë afër kufijve të saj, çka mjaftonte për të mos toleruar dhe lejuar që aktivitetet terroriste islamike të përhapeshin si valë dhe rrathë koncentrikë në mënyrë të papenguar. Ndaj bëhej e domosdoshme që jo vetëm t’u jepej fund grupeve radikalo-islamike si ISIS-i, por lipsej të eliminoheshin fizikisht terroristët më aktivë, në mënyrë që ata të mos mund të ktheheshin në atdheun e tyre, apo të fshiheshin. Pa dyshim se arsyeja e dytë ishte mbështetja me rëndësi strategjike e regjimit sirian, dhe kjo nuk nënkupton aspak se “ne na pëlqen Assadi, ndaj le të qëndrojë”. Maksima e vjetër që përcaktonte se “ajo që bëhej me forcë do të zhbëhej nga një forcë më e madhe” ishte thelbi i arsyetimit.
Faktori i tretë ishte dhe duhet të jetë domosdoshmëria e pranisë ushtarake të Rusisë në Mesdhe, me arsyetimin: Nëse amerikanët kanë të drejtë…, atëherë edhe ne kemi të drejtë! Pas këtyre faktorëve u shfaq edhe ai i besnikërisë ndaj aleatit shumëvjeçar sirian dhe krahas tij edhe domosdoshmëria e mbrojtjes së të krishterëve ortodoksë në Siri, duke patur parasysh se diskursi i Ortodoksisë ka qenë një pjesë e rëndësishme e narrativës politike të brendshme në Rusi.
Megjithatë, angazhimi “sirian” shërbeu si një katalizator për ndryshimin e statusit rus ndaj Libisë.
Gjatë krizës siriane, këndvështrimi mbi paradigmën e Lindjes së Mesme u bë gjithnjë e më i “militarizuar” në kuptimin që Rusia mund të arrinte me anë të forcës më shumë sesa do të arrinte me aksion thjesht diplomatik dhe propagandistik. Në këtë koncept, ushtria filloi të zëvendësonte diplomatët në shumë vende, bazuar në argumentin: ka ende shumë aktivitet terrorist, kështu që ne duhet të jemi proaktivë.
Me rezultatet e prekshme në Siri, opsioni libian në Moskë filloi të dukej gjithnjë e më i realizueshëm. Megjithatë, ende kishte hezitime për t’u angazhuar atje në nivel shtetëror. Gjithsesi qëndrimi i Kremlinit ishte i qartë: duke qenë se nuk e dimë se çfarë do të vijë si rezultat i kaleidoskopit libian, ne do të mbrohemi nga rreziqet që vërshojnë drejt nesh duke folur me të gjithë, por pa kërkuar angazhimin e askujt.
***
Gjatë periudhës fillestare të angazhimit zyrtar në Siri dhe atij jozyrtar në Libi, Rusia u ballafaqua me disa sfida të cilat mësoi t’i përballonte, përveç asaj të Turqisë. Dhe kjo sepse Ankaraja u aktivizua në Lindjen e Mesme disa kohë para nesh, duke mbërritur më në fund në Mesdheun Lindor. Kjo ishte ndoshta diçka e re për vendet mesdhetare “të vijës së parë” të Europës, por jo për Rusinë.
Turqia mbetet anëtare e NATO-s dhe, si e tillë, gëzon mbështetjen e shteteve të tjera anëtare të Aleancës Veri-atlantike. Por në Rusi ka zëra “optimistë” që thonë se Turqia është gati të largohet nga NATO dhe të ndërpresë marrëdhëniet me SHBA-të për të nxitur një aleancë të re me Rusinë. Ky është një mendim interesant, edhepse joreal.
Në fakt, Rusia dhe Turqia, pasi kanë vepruar në afërsi ushtarake në Siri, tanimë duhet të kooperojnë me njëri-tjetrin përsëri në vijën e frontit në Libi.
***
Qasja e Moskës ndaj Mesdheut Lindor bazohet në realitetin e ri kontekstual. Mesdheu duket se është në një fazë transitore: nga një karakter dhe bazament eurocentrik, në ato të Lindjes së Mesme. Dhe kjo sepse kohët e fundit, vendet kryesore të Gjirit Persik kanë treguar interesin e tyre të madh për atë që po ndodh në rajonin e Mesdheut Lindor. Nga këndvështrimi i Moskës, kjo do të thotë se konstrukti “liberal demokratik” i Mesdheut do t’i nënshtrohet gjithnjë e më shumë stres-testit nga rutina politike e “luftëtarit të shkretëtirës”. Në këtë kontekst, Rusia ndihet më rehat si një mjet politik gjithëpërfshirës i provuar historikisht, i aftë për të lundruar në ujërat tradicionale të “tokës së askujt të Lindjes së Mesme”. Rajoni po ndryshon dhe Rusia që zëvendësoi prangat e ideologjisë socialiste të së kaluarës me armën e fuqishme të vlerave tradicionale, tashmë e ndjen veten të aftë jo vetëm të marrë pjesë në këtë ndryshim, por edhe ta drejtojë atë.
Përktheu Astrit Kola