Nuk e di se në ç’orë ndodhi. Di vetëm që, qysh kur kam mbushur shtatëmbëdhjetë vjeç e deri më sot, nuk kam bërë asgjë tjetër në jetë, përveçse jam zgjuar herët në mëngjes e jam ulur përpara një tastiere për të mbushur një fije letër të bardhë në një makinë shkrimi apo në një kompjuter, me objektivin e vetëm për të shkruar një histori origjinale, ende të patreguar nga askush, për ta bërë të lumtur lexuesin që ende nuk është. Në mënyrën time të zakonshme të të shkruarit ditë për ditë, asgjë nuk ka ndryshuar që atëherë. Nuk kam parë kurrë tjetër, veçse dy gishtat e mi tregues që përplaseshin njëri me tjetrin me ritëm, si dhe njëzet e tetë gërmat e alfabetit që i kam mbajtur përpara syve përgjatë këtyre gjashtëdhjetë e shumë vjet (Salla qesh, sepse nuk thotë “tetëdhjetë” – shën. i përkth.)
Lexuesit e “Njëqind vjet vetmi” janë sot një komunitet i tillë që, nëse do të jetonin të gjithë në të njejtën pjesë të tokës, do të ishin njëri prej njëzet shteteve më të populluara të botës. Nuk po bëhem mendjemadh. Përkundrazi, dua vetëm të tregoj se ekziston një numër shumë i madh njerëzish që kanë treguar se, nëpërmjet tërheqjes së tyre nga letërsia, zotërojnë një shpirt të hapur, të gatshëm për t’u kënaqur me mesazhe në kastiliançe.
Menjëherë sapo kisha mbushur tridhjetë e tetë vjeç, me katër libra të botuar qysh në moshën njëzetvjeçare, u ula përballë makinës së shkrimit dhe ia fillova: “Shumë vjet më vonë, përballë skuadrës së pushkatimit, koloneli Aureliano Buendia duhet të ishte kujtuar për atë mëngjes, kur babai e kishte shpënë për të njohur akullin.” Nuk e kisha as idenë më të vogël të domethënies e as të origjinës së kësaj fraze. As se ku do më shpinte ajo. Ajo që di sot, është se nuk rreshta së shkruari asnjë ditë përgjatë tetëmbëdhjetë muajve pasardhës, derisa i dhashë fund librit. Mund të duket si gënjeshtër, por ankthi im i vetëm gjatë atyre ditëve ishte që të kisha mjaftueshëm letër për të shkruar. Kisha edukatën e keqe të të besuarit se gabimet mekanikografike, të gjuhës a gramatikës, ishin në realitet gabime krijimtarie. Dhe sa herë që gaboja teksa shtypja një tastë, e grisja faqen dhe e hidhja në kosh për t’ia nisur gjithçkaje nga e para.
Me ritmin që kisha marrë, pas një viti praktike, llogarita se do të kisha nevojë për gjashtë muaj duke punuar çdo mëngjes, për ta përfunduar. Esperanza Ariza, e paharrueshmja “Pera”, ishte nje sekretare poetësh e kineastësh që kishte nxjerrë në dritë vepra të mëdha të shkrimtarëve meksikanë. Nga Carlos Fuentes te Juan Rulfo, pa harruar subjekte të panumërta origjinale të Luis Buñuel-it. Kur i propozova të hidhte në të pastër versionin përfundimtar të “Njëqind vjet vetmi”, romani ishte një dorëshkrim i mbushur me pikëza të zeza e të kuqe për të shmangur turbullirat. Por kjo nuk ishte asgjë për atë grua të mësuar me gjithçka në atë kafaz të çmendurish. Disa vjet më vonë, Pera më rrëfeu se teksa po shpinte në shtëpi versionin që i kisha dhënë, ishte rrëzuar duke zbritur nga autobusi dhe faqet e shpërndara kishin përfunduar në ujë përgjatë rrugës. I mblodhi një e nga një me ndihmën e disa udhëtarëve të tjerë dhe, ashtu të lagur e thuajse të palexueshëm, e teri romanin në shtëpinë e saj faqe për faqe me një hekur rrobash.
Ajo që mund të jetë subjeti i një libri më të mirë se “Njëqind vjet vetmi”, do të ishte tregimi se si arritëm të mbijetonim unë, Mercedesi e dy fëmijet tanë të vegjël gjatë atyre tetëmbëdhjetë muajve, kur nuk kisha mundësi të nxirrja asnjë qindarkë nga asnjë anë. Nuk e di si ia doli Mercedesi, në atë periudhë aq të gjatë, që ngrënia në shtëpinë tonë të mos mungonte asnjëherë. Më kujtohet se kishim idenë për të kërkuar ndonjë borxh, derisa një ditë, të rraskapitur e me zemrën e ndrydhur, bëmë rrugën tonë të parë në Monte di Pietà. Pasi u sollëm sa tutje-tëhu, na u desh të hidhnim vështrimin nga stolitë që Mercedesi i kishte trashëguar prej familjes së saj. Eksperti i ekzaminoi me kujdesin e një kirurgu. I pa dhe i ripa, me syrin e tij magjik, diamantët e unazave, smeraldët e kolanave, rubinët e vëthëve dhe, në fund, na i riktheu të gjitha: “Gjithësa më keni sjellë nuk është gjë tjetër veçse qelq!”
Në njërin prej çasteve më të rënda për mbijetesën tonë, Mercedesi u konsultua me yjet dhe, pa iu dridhur zëri aspak, i thotë pronarit të shtëpisë: “Do t’jua paguajmë qeranë pas gjashtë muajsh, të gjithën bashkë!” “Më falni, zonjë”, iu përgjigj pronari, “e kuptoni se pas gjashtë muajsh do të jetë një shumë tejet e madhe?” “Sigurisht që e kuptoj”, ia ktheu ime shoqe pa lëvizur qerpikun, “por pas tre muajve do t’i kemi zgjidhur të gjitha, rrini i qetë.”
Por as atij njeriu të mirë, që ishte një funksionar i shtetit dhe një nga personat më elegantë dhe më të durueshëm që kam njohur ndonjëherë, nuk iu drodh zëri kur tha: “Mirë, zonjë, fjala juaj më mjafton.” Dhe bëri llogarinë fatale: “Do të pres deri më 7 shtator.”
Së fundi, në fillim të gushtit të vitit 1966, unë dhe Mercedesi shkuam në zyrën e postës së qytetit të Meksikos, për të dërguar në Buenos Aires versionin përfundimtar të “Njëqind vjet vetmi”. Një pako prej 590 faqesh të shkruara në makinë, me hapësirë dyfishe e në letër të zakonshme, që i drejtohej Francisco Porrúa, drejtorit editorial amerikanojugor.
Punonjësi i postës vuri pakon në peshore, bëri llogaritë e tij me mend e tha: “Kushton 82 pesos.” Mercedesi numëroi kartëmonedhat e monedhat që i kishin mbetur në portofol, pastaj u përball me realitetin: “Kemi vetëm 53.” Kësisoj e hapëm pakon, e ndamë në dy pjesë të barabarta dhe nisëm vetëm njërën për në Buenos Aires, pa menduar më gjatë se si do t’ia bënim për të nisur gjysmën tjetër. Vetëm më vonë vërejtëm se nuk kishim nisur pjesën e parë të librit, por të dytën. Mirëpo, përpara se të nisnim kërkimin për të holla, në mënyrë që të rregullonim dëmin, morëm një telefonatë nga Paco Porrúa nga Buenos Airesi. Pasi kishte lexuar fundin, Porrúa kërkonte absolutisht të lexonte edhe fillimin e romanit. Falë kësaj, na solli paradhënie edhe paratë e pjesës tjetër të dërgesës. Në këtë mënyrë kemi nisur të bëjmë jetën që bëjmë sot. (Fjala e mbajtur nga Gabriel García Márquez në Kartagjenë, Kolumbi, me rastin e 80-vjetorit të lindjes.)
Përktheu Edi DELIU