Me një karrierë që filloi rastësisht, sot Christian Boltanski është një prej artistëve konceptualë më të rëndësishëm, i interesuar të tregojë historinë, përfaqësimin autentik të jetës, për të “rekompozuar” kohën që të mos rrezikojë të humbasë kujtesën, të lidhur me ngjarje, vende, njerëz
Faire son temps, një titull emblematik, për një ekspozitë emblematike: antologjia që Qendra Pompidou ia kushton artistit francez Christian Boltanski (Paris 1944) tridhjetë vjet pas retrospektivës së tij të parë të prezantuar në muzeun parizian më 1984. Faire son temps, në tërësinë e tij merr formën e një narrative epike. Në një kuptim kohor, fillon me veprat e krijuara në gjysmën e dytë të viteve Gjashtëdhjetë dhe mbërrin deri tek veprat e dekadës së parë të viteve 2000. Është një ekspozitë elektrizuese, sinteza e një epoke historike, që sot na duket shumë e largët, aq shumë ka ndryshuar bota reale e bashkë me të edhe ajo e artit.
Punimet, të zgjedhura ndër më të njohurat e repertorit të artistit, rikthejnë plotësisht gjuhën letrare të Boltanskit, e përcaktuar nga një përkatësi e dukshme ndaj kulturës së lartë, në kundërshtim me zgjedhjen për t’ia besuar narracionin gjërave të zakonshme, të thjeshta, siç është fotografia amatore në të zezë dhe të bardhë dhe shumë objekte të përdorimit të përditshëm.
Në të njëjtën mënyrë rezulton e qartë se si protagonisti i veprave të tij nuk ka ndryshuar kurrë me kalimin e kohës. Është njeriu, i kuptuar si individ, por edhe si kolektiv, nga i cili Boltanski merr, në çdo vepër unike, një rrugë që gjen jehonë në historinë e saj individuale dhe në analizën sociologjike të epokës së saj.
Siç ai vetë tregon me një përzierje kënaqësie dhe ironi, në “entretien” e gjatë me Bernard Blistène, drejtor i Qendrës Pompidou dhe kurator i ekspozitës, karriera e tij i detyrohet shumë fatit, “hasard”. Kështu, rastësisht, në vitin 1957, ai fillon të modelojë, i inkurajuar nga vëllai i tij Jean-Elie, objekte balte, të cilit i bashkëshoqëron një numër pikturash me tema historike, të lidhura me pushtimet ushtarake dhe shkatërrimin si pasojë, të vendeve të pushtuara.
Ato vepra ishin për të një lojë, asgjë do të mbetet nuk (me përjashtim të Chambre ovale, sot pjesë e koleksionit të përhershëm të Qendrës Pompidou) përsa i përket punimeve, megjithatë, shumë do të mbesin brenda tij, në formën e eksperiencave.
Modelimi, ndërtimi i personazheve, “poupées”, “fetiches” lundruese, të cilat do t’i përdorë më vonë si interpretues të filmimeve të tij, i pari prej të cilëve, La vie impossible de C. B. (1968), ribërë edhe më vonë (2001), do të prezantohet në maj të të njëjtit vit në kinemanë Le Ranelagh në Paris.
Në fund të viteve Gjashtëdhjetë takohet me piktorin dhe fotografin Le Gac, i cili e ftoi të merrte pjesë në një pritje kolektive në Centre Culturel Américain (Paris). Menjëherë pas kësaj, gjendet në edicionin e gjashtë të Bienalës së Parisit, ku me Gina Pane dhe Le Gac krijoi La Concesion à perpétuité (1969). 1969 është një vit vendimtar për Boltanskin. Ai bëhet i vetëdijshëm për profesionin e artistit, fillon të punojë në një temë që do të bëhet një “leitmotiv” në prodhimtarinë e tij: rindërtimi i kohës, e kuptuar si përvojë individuale dhe kolektive, në përpjekje për të “bërë prezente” të tashmen, në luftë me humbjen e memories që determinon vdekjen shpirtërore të njeriut.
Rezultati është Recherche et présentation de tout ce qui reste de mon enfance, 1944-1950 (1969), një libër që në ekspozitë ka hapësirën e tij autonome sikur do të tregojë fillimin e një narrative të gjatë. Recherche është modeste në formë, e bërë nga vetëm shtatë faqe, të shkruara me dorë ose të daktilografuara, në të cilat Boltanski ka futur një nga fotot e tij të stilit të lartë.
Kjo vepër është e para në një seri librash që artisti do të krijojë gjatë gjithë karrierës së tij. Në atë periudhë hetimi i tij në këtë drejtim zgjerohet, duke zhvilluar një krahasim midis modelit më emocional dhe personal të librave të tij me atë më objektiv të Edëard Ruscha të cilin e takon në Galerie Bama në Paris.
Në Faire son temps Faire, secila vepër e ekspozuar prezanton edhe tjetrën tjetrën. Është aq e qartë sa teksa Boltanski punonte me Recherche, interesi i tij ishte i orientuar tashmë drejt një studimi më të gjerë: përfaqësimi i jetës, ai autentik, i jetonte çdo ditë nga gra dhe burra normalë, nga familje normale, si ai në të cilin u rrit, ku çdo gjest, çdo objekt është unik dhe i çmuar sepse i përket vetë jetës së personave. Ky mendim merr formë në Album de photographyies de la famille D. entre 1939 et 1964 (1971), i konsideruar si një nga afresket e tij të para të mëdha shoqërore.
“Famille” D. ishte familja e Michel Durant i cili, siç vërente artisti, përfaqësonte familjen tipike franceze normale. Durant, më vonë, do të bëhej një nga galeristët e tij. Imazhet fotografike të zmadhuara dhe të paqarta, pak të lexueshme nga Album, janë vënë bashkë pa një kuptim dhe një adresë të saktë: ato i referohen hapësirave mendore dhe ekzistenciale, ato në të cilat çdo person mund të gjejë një pjesë të vetvetes, një pasqyrim të jetës së tij dhe / ose një histori personale.
Në ekspozitë, në kalimin nga një vepër në tjetrën, shfaqet se si duke filluar nga Album, përdorimi i fotografisë bardh e zi bëhet në vepra e Boltanski mbizotëruese apo, siç thotë artisti, ” majeur”.
“Albumet e fotografive”, shpjegon ai, “janë një shembull i ritualit shoqëror. Ato karakterizohen nga tema shumë të ngjashme: pushimet, bashkimi i parë, pagëzimi, ritet e gëzimit “; përmbajnë imazhe pa pretendime por të rëndësishme, sqaron përsëri Boltanski, jo për vlerën e tyre estetike, por historike.
Pak kishte kaluar që nga fillimet e tij si një artist i ri, kur “hasard” e çoi atë të takonte arkitektin Hashim Sarkis në Gallerinë Sonnabend (Paris), në të cilën Boltanski kishte dërguar një numër veprash. Sarkis sheh punën e tij dhe e fton të ekspozojë bashkë me të në Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris. Sonnabend viziton ekspozitën dhe blen të gjitha veprat e tij. Boltanski bëhet pjesë e galerisë.
Vitet Shtatëdhjetat ishin periudha e avangardës, artistët formuan një “comunauté”, “u luajt shumë tek takimet”, shpjegon artisti në një intervistë me Blistène. Boltanski takon më pas Harald Szeemann, i cili e ftoi në Documenta 5. Ai ekspozoi Album de photographies de la famille D. entre 1939 et 1964, tashmë të ekspozuar më parë nga nga Sonnabend. Rruga për të është shënjuar. Ndër veprat e shumta fotografike të ekspozuara në salla, papritmas vëmendja tërhiqet nga Les habits de François C. (1971), një vepër ndryshe, e bërë me rroba të marra rastësisht dhe të përshtatur si ‘vepra’ të çmuara “sepse”, shpjegon artisti, “i përkisnin një personi”.
Përdorimi i rrobave si medium do të bëhet determinant në periudhën midis fundviteve Tetëdhjetë dhe gjatë viteve Nëntëdhjetë dhe do të gjeni apoteozën dhe sintezën tek Personnes, vepra madhështore e krijuar për edicionin 2010 të Monumenta al Grand Palais në Paris, në të cilën dengje të mëdha rrobash spostoheshin dhe hidheshin si grumbuj të ndryshëm por të padallueshëm nga një vinç.
Gjatë rishikimit vërehesh qartësisht se si me kalimin e kohës veprat e tij kanë marrë një strukturë gjithnjë e më imponuese. Që vinte si pasojë e një pjesëmarrjeje të vazhdueshme të Boltanski nëpër bienalet dhe ekspozitat ndërkombëtare të artit dhe afirmimi i tij përfundimtar si një artist ndërkombëtar.
Të vizitosh një ekspozitë personale të Boltanski-t është gjithashtu një test për spektatorin. Intensiteti i punës së tij nuk lejon shpërqendrime dhe i mban nën presion emocioneve tona. La Mort du grand-père (1974) dhe Thétt d’ombres janë vepra që kanë janë frymëzuar nga teatri i Tadeusz Kantor (1915-1990). Ndërsa Reliquaire (1990), Réserve: Les Suisses morts (1991) janë një hetim historik dhe një refleksion mbi vdekjen, që, me Sentimental Père-Mère de C.B. (2000), La vie impossible de C.B. (2001) dhe Mes morts (2002), do të përballet edhe në një mënyrë shumë personale.
Por arti nuk mund të shkëputet nga jeta. Boltanski e di mirë këtë. Dhe me jetën rinovon besëlidhjen. Është ora e “rrahjeve të zemrës”. Kur u ftua për të bërë një vepër në Japoni ai zgjodhi Teshima-n, një ishull i vogël “larg nga gjithçka” dhe atje bëri një ndërtesë të vogël i frymëzuar nga shtëpitë e peshkatarëve, ku ka krijuar Les Archives du coeur, një vepër e madhe mbi të cilën artisti po punon prej shumë vite, e cila ka për qëllim të ruajë në një vend të vetëm regjistrimet sonore të rrahjeve të zemrave të mijëra njerëzve.
Materiali është përgatitur nga stafi i GT